ระบบย่อยอาหาร (Digestive system) เป็นระบบที่ทำหน้าที่ย่อยอาหารให้เป็นสารอาหารขนาดเล็กที่สามารถดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้ สารอาหารขนาดเล็กเหล่านี้จะถูกนำไปใช้เป็นแหล่งพลังงาน โครงสร้างและการทำงานของระบบย่อยอาหารจะแตกต่างกันไปตามชนิดของสัตว์
ระบบย่อยอาหารในมนุษย์ประกอบด้วยอวัยวะต่างๆ ดังนี้
- ปาก (Mouth) เป็นทางเข้าของระบบย่อยอาหาร ทำหน้าที่เคี้ยวอาหารให้เป็นชิ้นเล็กๆ และย่อยอาหารเบื้องต้นโดยใช้น้ำลาย
- หลอดอาหาร (Esophagus) เป็นท่อยาวๆ ที่เชื่อมต่อระหว่างปากกับกระเพาะอาหาร ทำหน้าที่ลำเลียงอาหารจากปากไปยังกระเพาะอาหาร
- กระเพาะอาหาร (Stomach) เป็นอวัยวะที่มีรูปร่างคล้ายถุง ทำหน้าที่ย่อยอาหารประเภทโปรตีนโดยใช้น้ำย่อยและกรด
- ลำไส้เล็ก (Small intestine) เป็นอวัยวะที่ยาวที่สุดในระบบย่อยอาหาร ทำหน้าที่ย่อยอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต โปรตีน และไขมันโดยใช้น้ำย่อยจากตับอ่อนและน้ำดีจากตับ
- ลำไส้ใหญ่ (Large intestine) เป็นอวัยวะที่ทำหน้าที่ดูดซึมน้ำและเกลือแร่จากอาหารที่ย่อยแล้ว ส่วนที่อยู่ระหว่างลำไส้เล็กและลำไส้ใหญ่เรียกว่า ลำไส้เล็กส่วนปลาย (Ileum) และส่วนที่ต่อกับทวารหนักเรียกว่า ลำไส้ใหญ่ส่วนปลาย (Colon)
- ทวารหนัก (Rectum) เป็นอวัยวะที่อยู่ปลายสุดของระบบย่อยอาหาร ทำหน้าที่ขับถ่ายของเสียออกจากร่างกาย
การทำงานของระบบย่อยอาหาร เริ่มต้นจากการนำอาหารเข้าสู่ปาก เคี้ยวอาหารให้เป็นชิ้นเล็กๆ และย่อยอาหารเบื้องต้นโดยใช้น้ำลาย จากนั้นอาหารจะถูกลำเลียงไปยังกระเพาะอาหาร กระเพาะอาหารจะทำหน้าที่ย่อยอาหารประเภทโปรตีนโดยใช้น้ำย่อยและกรด อาหารที่ถูกย่อยแล้วจะถูกลำเลียงไปยังลำไส้เล็ก ลำไส้เล็กจะทำหน้าที่ย่อยอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต โปรตีน และไขมันโดยใช้น้ำย่อยจากตับอ่อนและน้ำดีจากตับ อาหารที่ย่อยแล้วจะถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายผ่านผนังลำไส้เล็ก ส่วนอาหารที่ไม่สามารถย่อยได้จะถูกลำเลียงไปยังลำไส้ใหญ่ ลำไส้ใหญ่จะทำหน้าที่ดูดซึมน้ำและเกลือแร่จากอาหารที่ย่อยแล้ว ส่วนที่ไม่สามารถดูดซึมได้จะถูกขับถ่ายออกจากร่างกายทางทวารหนัก
โรคที่เกี่ยวกับระบบย่อยอาหาร ได้แก่
- โรคกระเพาะอาหาร (Gastritis) เกิดจากการอักเสบของกระเพาะอาหาร
- โรคแผลในกระเพาะอาหาร (Peptic ulcer) เกิดจากการอักเสบของกระเพาะอาหารและลำไส้เล็กส่วนต้น
- โรคตับอ่อนอักเสบ (Pancreatitis) เกิดจากการอักเสบของตับอ่อน
- โรคลำไส้ใหญ่อักเสบ (Inflammatory bowel disease) เป็นโรคเรื้อรังที่เกิดจากการอักเสบของลำไส้ใหญ่
- โรคมะเร็งลำไส้ใหญ่ (Colorectal cancer) เป็นโรคมะเร็งที่พบได้บ่อยในลำไส้ใหญ่
การดูแลรักษาระบบย่อยอาหารให้แข็งแรง ควรรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และหลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยงต่อสุขภาพ เช่น การสูบบุหรี่ การดื่มสุรา และรับประทานอาหารที่มีไขมันสูง
กลไกการย่อยอาหาร
การย่อยอาหารแบ่งออกเป็น 2 ขั้นตอนหลักๆ คือ
- การย่อยเชิงกล (Mechanical digestion) เป็นการย่อยอาหารโดยใช้อวัยวะต่างๆ ในระบบย่อยอาหาร เช่น ฟัน ลิ้น กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่ เป็นต้น ทำหน้าที่ย่อยอาหารให้มีขนาดที่เล็กลง
- การย่อยเชิงเคมี (Chemical digestion) เป็นการย่อยอาหารโดยใช้น้ำย่อย (Enzyme) ทำหน้าที่ย่อยอาหารให้กลายเป็นสารอาหารขนาดเล็กที่สามารถดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้
น้ำย่อยเป็นสารประกอบโปรตีนที่ทำหน้าที่ย่อยอาหาร น้ำย่อยแต่ละชนิดจะย่อยอาหารประเภทต่างๆ ได้ เช่น
- น้ำลาย (Saliva) ย่อยอาหารประเภทแป้ง
- กรดในกระเพาะอาหาร (Gastric acid) ย่อยอาหารประเภทโปรตีน
- น้ำย่อยจากตับอ่อน (Pancreatic enzymes) ย่อยอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต โปรตีน และไขมัน
- น้ำดี (Bile) ย่อยอาหารประเภทไขมัน
การดูดซึมสารอาหาร
การดูดซึมสารอาหารเป็นกระบวนการที่ร่างกายนำสารอาหารขนาดเล็กที่เกิดจากการย่อยอาหารเข้าสู่กระแสเลือด สารอาหารจะถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายทางผนังลำไส้เล็ก ผนังลำไส้เล็กมีเซลล์เยื่อบุที่มีลักษณะเป็นขนเล็กๆ เรียกว่า วิลไล (Villi) วิลไลจะช่วยเพิ่มพื้นที่ผิวในการดูดซึมสารอาหาร
สารอาหารที่ถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดจะถูกนำไปใช้เป็นแหล่งพลังงาน โครงสร้างและการทำงานของเซลล์ และการสร้างสารต่างๆ ที่จำเป็นต่อร่างกาย