กล้องจุลทรรศน์ (Microscope) คือ เครื่องมือวิทยาศาสตร์ที่ใช้ขยายวัตถุขนาดเล็กให้มองเห็นได้ชัดเจนขึ้น กล้องจุลทรรศน์แบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ๆ ได้แก่
- กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสง (Light microscope) เป็นกล้องจุลทรรศน์ที่ใช้แสงในการส่องผ่านวัตถุ กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสงแบ่งออกเป็น 2 ประเภทย่อย ๆ ได้แก่
กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสงธรรมดา (Simple light microscope) เป็นกล้องจุลทรรศน์ที่มีเลนส์เพียง 2 ชิ้น กำลังขยายสูงสุดประมาณ 100 เท่า
กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสงประกอบ (Compound light microscope) เป็นกล้องจุลทรรศน์ที่มีเลนส์มากกว่า 2 ชิ้น กำลังขยายสูงสุดประมาณ 1,000 เท่า
- กล้องจุลทรรศน์แบบใช้อิเล็กตรอน (Electron microscope) เป็นกล้องจุลทรรศน์ที่ใช้อิเล็กตรอนในการส่องผ่านวัตถุ กล้องจุลทรรศน์แบบใช้อิเล็กตรอนแบ่งออกเป็น 2 ประเภทย่อย ๆ ได้แก่
กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแบบส่องกราด (Scanning electron microscope) เป็นกล้องจุลทรรศน์ที่ใช้อิเล็กตรอนในการสแกนไปทั่วผิวของวัตถุ ทำให้เกิดภาพแบบสามมิติ
กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแบบผ่านแสง (Transmission electron microscope) เป็นกล้องจุลทรรศน์ที่ใช้อิเล็กตรอนในการผ่านวัตถุ ทำให้เกิดภาพแบบสองมิติ
ส่วนประกอบของกล้องจุลทรรศน์
กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสงประกอบมีส่วนประกอบหลัก ๆ ดังนี้
- ฐาน (Base) เป็นส่วนล่างของกล้องจุลทรรศน์ ทำหน้าที่รองรับส่วนต่าง ๆ ของกล้อง
- แขน (Arm) เป็นส่วนที่ต่อจากฐานขึ้นไป ทำหน้าที่ให้จับถือกล้องได้สะดวก
- คอ (Neck) เป็นส่วนที่ต่อจากแขนขึ้นไป ทำหน้าที่เชื่อมต่อกับเลนส์วัตถุ
- เลนส์วัตถุ (Objective lenses) เป็นเลนส์ที่อยู่ใกล้กับวัตถุ ทำหน้าที่ขยายภาพวัตถุ
- เลนส์ตา (Eyepiece lenses) เป็นเลนส์ที่อยู่ใกล้กับตา ทำหน้าที่ขยายภาพจากเลนส์วัตถุ
- สไลด์ (Slide) เป็นแผ่นกระจกที่วางวัตถุที่ต้องการศึกษา
- ที่วางสไลด์ (Slide stage) เป็นแผ่นโลหะที่วางสไลด์
- สกรูปรับโฟกัส (Fine focus knob) เป็นสกรูที่ใช้ปรับความคมชัดของภาพ
- สกรูปรับความสูง (Coarse focus knob) เป็นสกรูที่ใช้ปรับตำแหน่งของสไลด์
- แหล่งกำเนิดแสง (Light source) เป็นแหล่งกำเนิดแสงที่ใช้ส่องผ่านวัตถุ
- ช่องลำแสง (Diaphragm) เป็นช่องที่ใช้ปรับขนาดของลำแสง
- กระจกบังแสง (Condenser) เป็นเลนส์ที่ใช้รวมแสงจากแหล่งกำเนิดแสง
วิธีใช้กล้องจุลทรรศน์
- วางสไลด์ที่มีวัตถุที่ต้องการศึกษาบนที่วางสไลด์
- ใช้สกรูปรับความสูงเพื่อปรับให้สไลด์อยู่ในตำแหน่งที่เหมาะสม
- เปิดแหล่งกำเนิดแสง
- ใช้สกรูปรับความสูงเพื่อปรับให้ลำแสงตกกระทบสไลด์
- ใช้สกรูปรับโฟกัสเพื่อปรับความคมชัดของภาพ
ข้อควรระวังในการใช้กล้องจุลทรรศน์
- ห้ามใช้กล้องจุลทรรศน์โดยไม่มีการดูแลจากครูหรืออาจารย์ผู้สอน
- ห้ามสัมผัสเลนส์ด้วยมือเปล่า
- ไม่ควรใช้กล้องจุลทรรศน์ใกล้วัตถุที่มีความร้อนหรือความเย็นสูง
- ไม่ควรใช้กล้องจุลทรรศน์ในบริเวณที่มีฝุ่นหรือละอองลอย
การทำความสะอาดกล้องจุลทรรศน์
- ปิดแหล่งกำเนิดแสง
- ใช้ผ้านุ่ม ๆ เช็ดเลนส์วัตถุและเลนส์ตา
- ใช้แปรงขนอ่อน ๆ ทำความสะอาดสไลด์
ประโยชน์ของกล้องจุลทรรศน์
กล้องจุลทรรศน์มีประโยชน์ในการศึกษาสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ช่วยให้สามารถศึกษาโครงสร้างและการทำงานของเซลล์และเนื้อเยื่อได้อย่างชัดเจน กล้องจุลทรรศน์ยังใช้ในการวินิจฉัยโรค ตรวจสอบคุณภาพอาหาร และงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์ต่าง ๆ