กัมมันตภาพรังสี คือ ปรากฏการณ์ที่ธาตุสามารถแผ่รังสีได้เองอย่างต่อเนื่อง ธาตุที่มีสมบัติในการแผ่รังสีได้เองนี้เรียกว่า ธาตุกัมมันตรังสี
ธาตุกัมมันตรังสีเกิดจากการที่นิวเคลียสของธาตุบางชนิดไม่เสถียร เกิดการสลายตัวเพื่อปรับตัวให้เสถียรขึ้น โดยสลายตัวโดยการปล่อยอนุภาคหรือพลังงานออกมาในรูปของรังสี
รังสีที่แผ่ออกมาจากธาตุกัมมันตรังสีมีอยู่ 3 ชนิด คือ
- รังสีแอลฟา (α-ray) เป็นอนุภาคที่มีประจุไฟฟ้าบวก ประกอบด้วย 2 โปรตอน และ 2 นิวตรอน
- รังสีบีตา (β-ray) เป็นอนุภาคที่มีประจุไฟฟ้าลบ ประกอบด้วยอิเล็กตรอน
- รังสีแกมมา (γ-ray) เป็นคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าที่มีความยาวคลื่นสั้นมาก
การแผ่รังสีของธาตุกัมมันตรังสีมีประโยชน์และโทษในหลายด้าน ประโยชน์ของกัมมันตภาพรังสี ได้แก่
- ใช้รักษาโรคมะเร็ง
- ใช้ตรวจหาวัตถุหรือสารปนเปื้อน
- ใช้ผลิตพลังงาน
โทษของกัมมันตภาพรังสี ได้แก่
- เป็นอันตรายต่อสิ่งมีชีวิต
- อาจก่อให้เกิดสารกัมมันตรังสีตกค้าง
ข้อควรปฏิบัติในการอยู่ใกล้แหล่งกำเนิดกัมมันตภาพรังสี ได้แก่
- อยู่ให้ห่างจากแหล่งกำเนิดกัมมันตภาพรังสีให้มากที่สุด
- สวมอุปกรณ์ป้องกันที่เหมาะสม เช่น เสื้อกัมมันตภาพรังสี แว่นตานิรภัย
- ไม่สัมผัสกับวัตถุกัมมันตรังสีโดยตรง
ตัวอย่างธาตุกัมมันตรังสี ได้แก่
- ยูเรเนียม
- ทอเรียม
- เรเดียม
- โปโลเนียม
- กัมมันตรังสีคาร์บอน-14
กัมมันตภาพรังสีเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่สำคัญ มีบทบาทสำคัญในหลายด้านของชีวิตมนุษย์ หากใช้อย่างระมัดระวัง กัมมันตภาพรังสีจะเป็นประโยชน์ต่อมนุษยชาติอย่างมาก